EN
- Pamuk ipliği, pamuk adı verilen bitkinin kapsülündeki koza tohumlarından alınan elyafların çeşitli makinelerde işlenmesi ile elde edilen pamuk iplikleri özellikle giysi üretiminde yaygın olarak kullanılır. Pamuk bitkisi sıcak ve kurak iklimde yetişir. Elyaf uzunluğu 15-50 mm arasındadır. Pamuk ipliği lif özelliklerine göre genellikle üç sistemde sınıflandırılır; Penye ince ve uzun liflerden oluşur. Karde; kalın ve kısa liflerden oluşur. Vigoine; karde ve penye iplik artıklarından yapılır. Pamuk ipliği, oluşum özelliklerine göre de sınıflandırılır; Ring iplik, klasik iğ sistemi ile bükülerek oluşur. Open-end iplikte, hava basıncı ile liflere tur verilir. Sentetik elyaf üretimi ve çeşitliliğindeki artış nedeni ile pamuğun kullanımı önemli bir düşüş gösterse de tüm elyaf ve iplik çeşitleri arasında liderliğini korumaktadır. Dünyadaki önemli pamuk lifi üreticileri; Hindistan, Çin, ABD,Brezilya,Pakistan, Avustralya ve Türkiye’dir. Pamuk elyafı için en önemli kriterler temizlik derecesi, renk ve ortalama ştapel uzunluğudur.
- Koyun, keçi gibi hayvanlardan elde edilen protein esaslı liflerle yapılan ipliktir. Kısa lif oranı yüksek, taranmamış yün elyaflarından yapılırsa ştrayhgarn, Uzun lifli yün ipliklerle yapılırsa kamgarn iplik adını alır. Kalın ve kaba görünümlü, yüzeyi pürüzlü ve tüylüdür. Ştrayhgarn iplikler dokuma yüzeylerde kullanılır. Kaba ve tüylü oluşu örme sektöründe kullanımını minimuma indirir. Ştrayhgarn ipliklerden yapılan kumaşlar yumuşaklık ve hacimleri sayesinde çok iyi yalıtım sağlarlar. Bu kumaşlarda doku pek belli değildir. Süngerimsi ve yaylı bir tutuma sahip olduklarından ütü tutmazlar, ancak şardonlanmaya elverişlidirler. Ştrayhgarn iplikler, palto, manto türü giyeceklerde ve özellikle battaniye, halı, kilim üretiminde kullanılır. Kamgarn ipliklerden ise ağır ve iyi tutumlu, kaliteli kıyafetler üretilir. Bunlar takım elbise, ceket, tayyör, döpiyes, etek gibi erkek ve bayan dış giyim ürünleridir. Ayrıca ince örgülü kumaşlar, kazaklar, kışlık bluz ürünlerinde ve çocuk giyiminde kullanılır.
- Bir kumaş haline getirildiğinde rayon olarak da bilinen viskoz, bir tür yarı sentetik kumaştır. Bu maddenin adı, onu yapmak için kullanılan işlemden gelir; Bir aşamada, suni ipek, daha sonra katı bir forma yerleşen bal benzeri bir sıvıdır.
Rayonun ana maddesi odun hamurudur, ancak bu organik madde giyilebilir bir kumaş haline gelmeden önce uzun bir üretim sürecinden geçer. Bu özelliklerden dolayı, rayon’un sentetik mi yoksa doğal bir kumaş mı olduğunu belirlemek zordur; Kaynak materyali organik olmasına rağmen, bu organik materyalin maruz kaldığı işlem o kadar yorucudur ki sonuç esasen sentetik bir maddedir.
- İpek ipliği, ipek böceklerinin kozalarından elde edilen hayvansal kaynaklı doğal elyaftan üretilmiş iplik çeşididir. İpek, belli aşamalardan geçirildikten sonra iplik formuna getirilip, örme ve dokumada kullanılmak üzere; çok ince, yumuşak ve parlak liflerden oluşturulan ipliklerdir. İpek, ipek böceği adı verilen ve dut yaprağı ile beslenerek büyüyen tırtılın ördüğü kozalardan çözülerek elde edilir. Bu liflerden elde edilen ipliklerden, ipek kumaş üretiminde yararlanılır. İpek ipliği çok sağlam ve esnektir. İpek, özel nakışlar ya da dikiş projeleri için oldukça değerli ve özel bir ipliktir. Tabiattaki bütün doğal liflerin en değerlisidir.
- Tekstüre iplik devamlı (kontinü) liflerden üretilen, hava jetli tekstüre, yalancı bükümlü tekstüre gibi işlemler uygulayarak kıvrımlı, hacimli ve/veya elastik özellikler kazandırılmış ipliklere denir.
Tekstüre iplikler, elastikiyet, hacim, nem alma, örtme kabiliyeti gibi fiziki özellikleri yükseltilmiş; termoplastik özellikleri çeşitli mekanik etkilerle kalıcı ve belirli olarak değişikliğe uğratılmış ipliklerdir. Tekstüre işlemi ile düz ve kıvrımsız yapıdaki filament ipliklerden, hacimli, elastik, iyi tutumlu, görünümü ve kullanım özellikleri daha iyi bir iplik elde edilmiş olur.
-
Organik iplikler, toprakla ve tarımsal faaliyetlerle başlayıp, son tüketiciye ulaşıncaya kadar, her aşamada kontrol altına alıp sertifikalandırılmaktadır. Bu üretim zinciri doğaya, çevreye ve insana saygılı ürünlerin ortaya çıkmasını sağlamaktadır. Doğada natürel halde bulunan, zirai işleme maruz kalmamış, insana faydalı, kaliteli ve güzel bir ürün olan organik pamuktan elde edilen ipliğin ayrıcalıkları göz ardı edilemez durumdadır.
- Rejenere hammadde olarak protein, selüloz gibi doğal maddelerden elde edilen viskon, kazein, soya lifleri benzeri kimyasal liflerdir. Rejenere ya da rejenerasyon, düzelmek, yeniden oluşmak anlamına gelmektedir. Tekstilde yapımında başlangıç maddesi olarak doğal ham madde (selüloz veya protein) kullanılan, kimyasal işlemlerle esas molekül yapısı bozulmadan elde edilen liflere rejenere lif denir. Rejenere lifler, doğal polimerlerden kimyasal ve fiziksel işlemlerle yeniden şekillendirilerek bir lif çekim yöntemiyle filament hâlinde üretilirler. Doğal polimer maddenin kaynağına göre rejenere elyaf iki çeşittir: selüloz esaslı lifler ve protein esaslı lifler.
- Rejenere (suni) lifler, elyafın temel maddesi olan polimerlerin, doğal kaynaklardan polimer bileşikler hâlinde elde edilerek birtakım fiziksel ve kimyasal yöntemlerin uygulanması ile oluşan tekstil lifleridir.
- Teknik tekstil ürünlerinin bulunduğu formlar içinde dokusuz yüzeyler hariç hepsinin yapı taşı ipliktir. Teknik tekstil ürünlerinin üretiminde kullanılan iplikler, teknik iplikler olarak adlandırılır. Teknik iplikler hammadde, bulundukları form ve yapılarına göre sınıflandırılırlar.
- Hammaddelerine göre teknik iplikler
Teknik iplikler kullanılan liflere göre doğal ve sentetik olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Doğal ve sentetik liflerden üretilen iplikleri ise düşük, yüksek ve çok yüksek mukavemetli iplikler olarak alt gruplarda incelemek mümkündür. - Yapılarına ve bulundukları forma göre teknik iplikler
Yapılarına ve bulundukları forma göre teknik iplikler 6 gruba ayrılır: filament, kesikli, katlı, kablo, saç örgü ve özlü iplikler.
- Elyaf, liflerin bir araya gelerek oluşturduğu lif demetlerine denir. Elyaf; lif kelimesinin çoğulu olup, gerilebilme ve kopma mukavemeti ile bükülebilme (eğrilebilme), birbiri üzerine yapışabilme yeteneği olan ve boyu enine göre çok uzun olan renkli veya renksiz lif topluluğuna denir.
Lif, ipliğin yapı taşıdır. Yani lifler bir araya getirilerek elyafı, elyaflar bir araya getirilerek ipliği, ipliklerin dokunması sonucu yarı mamul elde edilir. Üretime sokulan yarı mamul işlenerek mamule dönüştürülür ve tekstil ürünlerini ortaya çıkarır.
Elyaflar tekstilde kullanılan temel ham maddedir. Bu elyaflar çeşitli işlemlerden geçerek iplik haline getirilir ve kumaşların ana maddesi elde edilmiş olur. Tekstil lifleri yapay ve doğal lifler olarak ikiye ayrılır. Tekstil liflerinin genel özellikleri; uzunluk, incelik, mukavemet, parlaklık, renk, eğrilme yeteneği, uzama ve esneme, yoğunluk, nem çekme, ısıdan etkilenme, ışıktan etkilenme, kimyasal reaktiflerden etkilenmedir.
- Elastanlar günümüz dünyasında en çok kullanılan ve son derece önemli bir değere sahip sentetik filament elyaflardan bir tanesi olmuştur. Bunun en baştaki sebebi; insan vücuduyla mükemmel uyumudur. Süper elastik yapısıyla vücudu son derece iyi sarar ve konfor sağlar. Kullanımı son derece rahat ve pratiktir. Elastik mamullerde dayanıklılık da son derece iyidir. Bu da esnekliğinin bir sonucudur. Her türlü çekme, germe ve diğer zorlamalara karşı dayanıklıdır.
- Elastan lifler; genellikle mayo, streç giysiler, spor giysileri, bayan çorapları, iç çamaşırı, tıbbi malzemeler ve bazı teknik aksesuarlar gibi geniş bir kullanım alanına sahiptir. Başka liflerle (poliamid, pamuk, polyester, viskon, yün vb.) kombine şekilde de kullanılabilir. Dokuma, dar dokuma ve örme kumaş üretiminde kullanılabilirler.
- Elastan ipliklerle dokuma hazırlık, dokuma ve terbiye prosesleri sırasında dikkatli davranılmalıdır. Elastan ipliğin elastikiyetinde kayıplar yaratacak muamelelerden kaçınılmalıdır.
- Dolayısıyla elastan mamullerde aranan giyim, kullanım rahatlığı, esneklik, dayanıklılık gibi özelliklerinin üretim süreci boyunca korunması, belli bir değerde tutulması için kalite kontrol her üretim aşamasında gerekli bir uygulamadır.
- Bir plastik türü olan akrilik için iplik, kumaş ya da birçok ürüne dönüştürülebilen sentetik madde diyebiliriz. Akrilik, özellikleri bakımından yapay elyaflar arasında yüne en çok benzeyen elyaftır. ISO (Uluslararası Standartlar Organizasyonu) ve BISFA (Uluslararası Sentetik Elyaf Standardizasyon Bürosu) tanımlarına göre kimyasal yapısında en az % 85 oranında akrilonitril içeren elyaflar, akrilik elyaf olarak adlandırılırlar. Dünya'nın artan yün ihtiyacı ile birlikte; yüne benzeyen ve yünün özelliklerine sahip yapay lif geliştirilmesi için yapılan çalışmalar sonucunda bulunmuştur.
- Polyester elyafından üretilmiş sentetik (tam yapay) iplik tipidir. Petrol türevi olan poliester iplikler filament olarak veya ştapel elyaftan eğrilerek üretilebilirler. Filament iplikler pürüzsüz, kaygan bir yüzeye sahiptir. Kesitleri yuvarlaktır. Yüksek mukavemete sahiptir. Ştapel formun mukavemeti filament forma yakındır. Yüksek esneme özelliğine sahip polyester iplikler düşük nem çekerler. Erime noktası 260 °C’dir. Termofikse edilebilme özelliği çok iyidir. Bu yüzden çok kolay tekstüre olur. Tekstüreli veya tekstüresiz olarak kullanılabilen poliester iplikler tekstilde önemli bir yere sahip sentetik ipliklerdir. Polyester iplikleri dokuma ve örme kumaşların üretiminde çok geniş bir kullanıma sahiptirler. Dayanıklıdır ve esneme özelliği vardır, düşük nem emiciliğine sahiptir. Düşük nem emiciliği yüzünden statik elektriklenme ve piling problemi yaratır. Polyester ipliklerden elde edilen kumaşların olumlu özellikleri geniş bir alanda kullanılmalarını sağlamaktadır. Genel olarak bakıldığında; her türlü bayan ve erkek giyiminde, ev tekstillerinde (perde, mefruşat vb.) ve endüstriyel alanlarda (çadır, branda, yelken vb.) teknik tekstiller olarak kullanılmaktadır.
- Sentetik bir lif olan aynı zamanda halk arasında naylon iplik olarak da bilinen Polyamid, dünya üzerinde üretilen ilk sentetik liftir. Giyim sanayiinde sıklıkla kullanılan naylon ipliğin mekanik dayanıklılığı da oldukça kuvvetlidir. Ancak naylon ipliklerde mekanik dayanıklılık ne kadar çoksa kimyasal dayanım ise o kadar fazla değildir.
- Mekanik olarak oldukça dayanıklı olan naylon lif türü elyaf ürünleriyle karıştırılarak kullanılır. Böylece kullanıldığı kumaşı sağlamlık yönünden besler. Ancak kimyasal olarak dayanıklı olmadığı için bazı seyreltik bazlı asit ve bazlara direnç gösteren naylon iplikler ilk olarak kadın çorabı olarak üretilmeye başlanmıştır. Naylon ipliklerin genel özellikleri nelerdir kısaca bakalım.
- Naylon ipliklerin elastikiyet yapısı oldukça iyidir.
- Sürtünmelere karşı dayanıklılık gösterir.
- Kolay temizlenebilirler.
- Aşınmaya karşı dirençlidir.
- Fantazi iplik, kullanılan ham madde, üretim ve materyal özellikleri değiştirilmek suretiyle farklı efektler verilerek üretilmiş, renk ve/veya form açısından dekoratif düzgünsüzlük içeren, klasik iplik yapısından farklı iplik tipidir. Fantazi iplikler, iplik yapısı yanında görünüm ve estetik yönü ağır basan, günün modasına göre değişik formlarda üretilen iplik türleridir. Tekstil endüstrisinin gelişimi, yıllar boyu insanları daha farklı tekstil dokulara elde etmeye, yönlendirmiştir. Daha çok görsel özelliği ön planda olan kumaşlar elde etmek için ise normal ipliklerle kıyaslanmayacak kadar değişik yapıları olan fantezi iplikler geliştirilmiştir. Fantazi iplikler özel siparişler üzerine üretildiğinden uzun süreden beri tekstil endüstrisinin özel bir parçası olarak kaldı ve yüz yıllardır çoğunlukla dekoratif amaçlar için üretildi. Bu iplikler genellikle tekstil yapılarının küçük bir kısmında kullanılmışlardır. Son yılarda teknolojik gelişmelerden olumlu etkilenmesi ve rekabet ortamının getirdiği yenilikler bu sektörün atılım yapmasında önemli rol oynamıştır. Yeni yeni gelişmekte olan bu endüstri dalının yeterli ilgiyi görmesi geç olduğundan, bu konu üzerinde yapılan araştırmalar daha çok fabrikaların kendi ürünlerinin ve kendi makinelerinin üzerine olmuştur. Fantazi iplikler insanların hayal gücü ilgili olduğundan oldukça geniş bir çeşitlilik sunmaktadır. Yani renk ve biçimlerin istenildiği kadar kullanılabilmesi sadece bir iplik türünün bile araştırılmasının ne kadar geniş olacağını göstermektedir. Günümüzde sıklıkla kullanılan Fantezi iplik türleri lup, bukle, hav, düğüm ve düz ipliklerdir.
- Tekstil sektöründe kullanılan en hafif ve kullanışlı iplik olarak kabul edilen polipropilen iplik, pp iplik ve polip iplik olarak da isimlendirilmektedir.
- Aynı zamanda, doğaya dönüşüm ve tekrar kullanılabilirlik açısından da diğer bir çok iplik türevinden daha avantajlı bir konumda bulunmaktadır.
- Teknik özellikleri sebebiyle sadece dar dokuma sektörü tarafından en çok tercih edilen ve kullanılan iplik türü olmakla kalmayıp, ev tekstili, çorap ve halı imalatı gibi çok farklı alan ve sektörlerde de tercih edilerek kullanılmaktadır
- Metalik lifler, metal alaşımları, plastik kaplı metal, metal kaplı plastik veya tamamen metalle kaplı bir çekirdekten oluşan üretilmiş liflerdir. Kökeni tekstil ve giyim uygulamalarında olan altın ve gümüş elyaflar, eski çağlardan beri kumaş dekorasyonunda iplik olarak kullanılmaktadır. Daha yakın zamanlarda, alüminyum iplikler, alüminize plastik iplikler ve alüminize naylon iplikler altın ve gümüşün yerini almıştır. Günümüz metal elyaf endüstrisi, çeşitli uygulamalar için temel olarak paslanmaz çelik, nikel, titanyum, bakır ve alüminyumdan elyaflar sunmaktadır.
- Metalik lifler, altın, gümüş, bakır, nikel ve alüminyum madenlerinden yapılan çubukları, çekerek ve mümkün olduğunca incelterek elde edilir. Diğer yapay liflerin üretilmesi gibi yumuşatılarak ve delikli aparatlardan (düzelerden) geçirilerek üretilir. Elde edilen rulo şeklindeki lif 0,2-0,8 mm. kesilerek metalik elyaf meydana gelir.
- Metalik filamentler, matlaşmayı en aza indirmek için şeffaf filmlerle kaplanabilir. Metal elyaf ayrıca telden (çelik yünü) tıraş edilebilir, folyodan tıraş edilebilir, demet daha büyük çaplı telden çekilebilir, bir külçeden işlenebilir, erimiş metalden dökülebilir veya bir tohumun (genellikle karbon) etrafında büyütülebilir.
- Özel olarak inceltilen madensel liflerin nakışta iplik olarak kullanılan türüne, sırma; ipek, pamuk veya naylon iplikler üzerine sarılan türüne, sim denir. Metalik iplikten yapılmış kumaşlar düşük sıcaklıklarda yıkanır ve ütülenir. Dekorasyonda ve fantezi giyim eşyalarının dokunmasında; ayrıca ayakkabı, aksesuar, kurdelelerde kullanılır. Bu tür iplikler genellikle kumaşın bütününde değil, bir kısmında dekoratif amaçlı kullanılır.
- Örgü ipleri farklı lif ve malzemelerden üretilmektedir. Örgü ipi seçerken bazı noktalara dikkat edilmeli ve buna göre örgü ip seçimi yapılmalıdır. Örgü ipi seçerken ilk olarak mevsimine uygun ip seçilmesi gerekir. Mevsimine uygun seçilmeyen örgü ipleri sizi zor durumda bırakabilir. Örgü ipinin modele uygunluğu önemlidir. Örgü ipinin kalitesi de yapacağınız modelin estetiğini görüntüsünü etkileyen faktörler arasındadır. Örgü ipinin %100 organik pamuk, doğal keten, alpaka, kaşmir gibi doğal ürünler olmasına özen gösterilmesi gerekir. Bebekler için örgü ipi seçilecekse ilk olarak cildi tahriş etme özelliği olmayan, kaşındırmayan iplerden seçilmesi gerekir.
- Örgü iplerini seçerken mevsim durumlarına uygun olması önem kazanır. Kışın sıcak tutan yazın ise serin tutan, hafif olan örgü ipleri tercih edilmelidir. Yaz mevsiminde organik pamuk, keten gibi el örgü iplerinin tercih edilmesi gerekir.
- Örgü İp Çeşitleri
Doğal Liften Üretilen Örgü İp Çeşitleri
Doğal liflerden üretilen örgü ip çeşitlerinden ilki pamuk ve pamuk bitkilerinden yapılan iplerdir. Bir diğer doğal lif türü ise yündür. Farklı ağırlığa ve dokuya sahip yün iplikler eğirme işlemi yapılarak istenilen kalınlıkta iplere dönüştürülür. Özellikle merinos yün sıklıkla tercih edilmektedir. Kaşmir doğal lifler içinde en yumuşak olan iplerin üretildiği bir çeşittir. Sıcak tutma konusunda kaşmir oldukça iyidir. Pürüzsüz yüzeyi bulunur ve pahalı ipliklerin başında gelir. Doğal liflerden üretilen örgü ip çeşidi ipektir. İpek böceğinden larvalarından üretilen ip, düzgün ve hafifliği ile kaşmirden sonra gelen ve lüks iplikler sınıfında bulunan bir ip çeşididir. Fazla gergin olmadığı için başka liflerle de karıştırılarak üretilir.
Çevre Dostu Örgü İp Çeşitleri
Çevreye ve insan sağlığına dostluğu ile bilinen organik pamuk, sentetik gübreye ve böcek ilacına maruz kalmaz. İplik haline getirilirken kimyasal boya kullanılmaz. Bambu örgü ipleri, ipek hassasiyetine sahiptir. Dayanıklıdır. Üstelik hasat zamanında bitki öldürülmeden hasat gerçekleştirildiği için kendini yenileyen bir bitkidir.
Diğer Örgü İpi Çeşitleri
Akrilik ipler
Viskoz ipler
Lurex ve metanit
Merinos iplik
Likralı ipler
Naylon ipler
Polyester ipler